Thực hiện ý kiến chỉ đạo của Ban chỉ đạo (BCĐ) Trung ương về việc kiểm tra tình hình triển khai Chương trình, trong tháng 3/2013, BCĐ Bộ Công Thương đã tổ chức Đoàn công tác kiểm tra tình hình thực hiện Chương trình tại 03 tỉnh, thành phố: Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi. Trong tháng 9 và tháng 10/2013, BCĐ Bộ Công Thương đã kiểm tra, đánh giá tình hình triển khai thực hiện và xét công nhận xã đạt chuẩn tiêu chí số 4 và tiêu chí số 7 tại các tỉnh, thành phố: Hải Phòng, Thái Bình, Hải Dương, Bạc Liêu, Sóc Trăng, Vĩnh Long.

Qua các đợt kiểm tra, nắm bắt những khó khăn vướng mắc và tình hình triển khai thực hiện tại địa phương, BCĐ Bộ Công Thương đã trình Lãnh đạo Bộ ban hành Công văn số 11080/BCT-CNĐP ngày 02/12/2013 về việc thực hiện tiêu chí số 4 về điện nông thôn và tiêu chí số 7 về chợ nông thôn gửi UBND các tỉnh, thành phố (UBND cấp tỉnh) phối hợp chỉ đạo thực hiện. Tập đoàn Điện lực Việt Nam cũng có Công văn số 5000/EVN-KD ngày 26/12/2013 yêu cầu các Tổng Công ty Điện lực chỉ đạo Công ty Điện lực trực thuộc phối hợp với chính quyền các cấp và các Sở, ban, ngành có liên quan tại địa phương để thực hiện.

Qua 03 năm triển khai thực hiện tiêu chí điện và chợ nông thôn, đánh giá chung cả nước đã đạt được những kết quả nhất định, tuy nhiên vẫn tồn tại một số hạn chế cần khắc phục, đặc biệt là vấn đề vốn đầu tư hạ tầng.
Theo số liệu thống kê, đến hết năm 2013, cả nước có 9.068 xã, trong đó xã đạt tiêu chí số 4 là 4.951/9.068 xã chiếm 54,6%, có xu hướng năm sau cao hơn năm trước. Báo cáo của 52 tỉnh, thành phố, từ năm 2010 - 2013, nguồn vốn huy động đầu tư cải tạo và xây mới hệ thống điện nông thôn khoảng 15.205 tỷ đồng chủ yếu là vốn ngành điện và các dự án vay vốn nước ngoài, một số do nhân dân đóng góp đất xây dựng hành lang an toàn lưới điện. Đã có một số địa phương áp dụng cơ chế ứng vốn cho ngành điện hoặc hỗ trợ lãi suất vốn vay cho doanh nghiệp ngoài ngành điện kinh doanh đầu tư phát triển điện nông thôn đến các vùng sâu, vùng xa. Các Sở Công Thương đã có sự chủ động, tích cực trong vai trò là cơ quan chỉ đạo, theo dõi tiêu chí điện nông thôn, do vậy tỷ lệ hộ dân sử dụng điện tại hầu hết các xã ngày càng nâng cao, kết quả số xã đạt tiêu chí điện nông thôn cao hơn so với mức hoàn thành của các tiêu chí khác. Tuy nhiên, tại một số vùng như Tây Nguyên và Đông Nam bộ tỷ lệ xã đạt chuẩn tiêu chí số 4 qua các năm còn chưa ổn định; nguyên nhân chủ yếu do hệ thống điện đã lâu không được tu bổ nên đã xuống cấp cùng với việc gia tăng số hộ và lượng sử dụng điện dẫn đến điện áp không ổn định.

Về chợ nông thôn: Các tỉnh, thành phố đã có quy hoạch tổng thể về hệ thống thương mại, chợ trong toàn tỉnh, đồng thời chủ động kêu gọi xã hội hóa nguồn vốn đầu tư xây dựng chợ. Đến hết năm 2013, cả nước có 1.836/9.068 xã đạt tiêu chí số 7 chiếm 20,2%. Theo báo cáo của 44 tỉnh, thành phố, nguồn vốn huy động đầu tư cải tạo, xây mới chợ nông thôn từ năm 2010 đến hết năm 2013 là 2.783 tỷ đồng, chủ yếu là vốn xã hội hóa và các nguồn khác. Các tỉnh, thành phố có đầu tư kinh phí lớn như: Thái Nguyên, Hải Phòng, Hải Dương, Nam Định, Nghệ An, Quảng Nam, Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Phước, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu có tổng vốn đầu tư khoảng 1.839 tỷ đồng, trong đó vốn xã hội hóa khoảng 1.457 tỷ đồng chiếm 79% tổng kinh phí đầu tư cho chợ nông thôn của các tỉnh này. Một số vùng như Trung du miền núi, Tây Nguyên tỷ lệ xã đạt tiêu chí số 7 trên tổng số xã toàn vùng hiện còn tương đối thấp và có xu hướng giảm. Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về nguồn kinh phí xây dựng, sửa chữa và nâng cấp; mặt khác sự không thống nhất trong công tác đánh giá bình xét xã đạt tiêu chí giữa các cấp cũng ảnh hưởng tới kết quả qua các giai đoạn. Nhằm khuyến khích đầu tư xây dựng chợ nông thôn trên địa bàn để góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội ở các xã đồng thời giúp người dân hiểu hơn về lợi ích của chương trình xây dựng nông thôn mới, từ trung ương đến địa phương đã có các dự án đào tạo cho các hộ kinh doanh, cán bộ quản lý chợ và hỗ trợ xây dựng, cải tạo chợ.

Trong quá trình triển khai thực hiện đã có nhiều mô hình tiên tiến, cách làm hay về phát triển điện nông thôn, chợ nông thôn, nổi bật như: Bạc Liêu có cơ chế ứng vốn ngân sách tỉnh cho ngành điện đầu tư những tuyến mà có dưới 25 hộ/800m; Hải Phòng hỗ trợ về lãi suất vốn vay cho các công ty nhà nước ngoài ngành điện kinh doanh điện có khả năng huy động được vốn vay ngân hàng để đầu tư sửa chữa, nâng cấp lưới điện hạ áp nông thôn; Cà Mau thành lập Ban điều hành dự án điện hạ thế trực thuộc Sở Công Thương có chức năng đầu tư lưới điện nông thôn hàng năm bằng nguồn vốn ngân sách tỉnh và các nguồn vốn khác (vốn vay Ngân hàng thế giới, vốn AFD,…); TP. Hồ Chí Minh đã áp dụng linh hoạt, đa dạng các hình thức đấu thầu và nguồn vốn huy động đầu tư xây dựng hạ tầng chợ qua các hợp tác xã khai thác, quản lý chợ...

Qua ba năm triển khai thực hiện tiêu chí điện và chợ nông thôn, ngoài những kết quả đáng ghi nhận, ngành Công Thương cũng như chính quyền các cấp tại địa phương cũng gặp không ít khó khăn, hạn chế. Một số văn bản quy định, hướng dẫn thực hiện Chương trình từ Trung ương đến địa phương vẫn đang có những điều chỉnh, sửa đổi cho phù hợp với thực tế nên việc đánh giá, kiểm tra tiêu chí bị hạn chế; thiếu sự phối kết hợp giữa các đơn vị liên quan trong việc theo dõi, chế độ báo cáo, cung cấp thông tin, số liệu chưa kịp thời. Công tác đánh giá, công nhận đạt chuẩn tiêu chí tại các địa phương còn hạn chế trong phản ánh thực chất kết quả thực hiện, gây khó khăn cho việc tổng hợp báo cáo và giải quyết các vướng mắc do các địa phương chưa bố trí được cán bộ chuyên trách, theo dõi.

Để hoàn thành kế hoạch năm 2014 với 60,6% tổng số xã trong cả nước đạt tiêu chí 4; 27,2% tổng số xã trong cả nước đạt tiêu chí 7, đòi hỏi các địa phương phải tích cực, chủ động hơn nữa, tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn cũng như ban hành, áp dụng các cơ chế, chính sách nhằm thu hút, đa dạng hóa các nguồn lực tham gia vào xây dựng NTM nói chung, cũng như hai tiêu chí điện và chợ nông thôn. Các tỉnh, thành phố cần sớm triển khai hoàn thành rà soát, bổ sung, điều chỉnh quy hoạch điện, quy hoạch chợ cụ thể đến từng huyện, xã đảm bảo thống nhất với quy hoạch hệ thống điện và hệ thống thương mại của địa phương mình. Huy động, lồng ghép nguồn vốn từ các chương trình để đầu tư hệ thống điện, hệ thống chợ nông thôn. Tập trung chỉ đạo, triển khai đúng tiến độ, phát huy hiệu quả các chương trình, dự án đầu tư phát triển điện nông thôn, chợ nông thôn đã được phê duyệt; ưu tiên đầu tư cho các xã gần đạt tiêu chí 4 và 7 trong năm 2014, năm 2015 để hoàn thành các tiêu chí này. Quan tâm đầu tư cải tạo, phát triển lưới điện cho các khu vực vùng sâu, vùng xa, các cụm dân cư bức xúc về điện; quan tâm triển khai các hoạt động khuyến khích phát triển công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, ngành nghề ở nông thôn để giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn.

Lê Hải