Có thể ở đâu đó vẫn còn những làng nghề "hữu danh, vô thực" nhưng ở Lào Cai, 5 năm trở lạ đây, đã xuất hiện những làng nghề gắn với du lịch như Cát Cát, Tả Phìn (Sa Pa); Bản Phố, Na Hối (Bắc Hà)... Tuy số lượng còn khiêm tốn, nhưng đây thực sự là những làng nghề "hữu danh, hữu thực".

Làng Cát Cát các trung tâm Thị trấn Sa Pa 2 km, nơi đây còn lưu giữ được nhiều nghề thủ công truyền thống như trồng lanh, dệt vải và chế tác đồ trang sức. Đặc biệt nơi đây còn giữ được khá nhiều phong tục độc đáo mà ở các vùng khác không có hoặc không còn tồn tại nguyên gốc. Năm 2007, Công ty du lịch Lào Cai đã đầu tư xây dựng Cát Cát thành điểm du lịch của huyện. Ở đây ngoài các nghệ nhân được cấp vốn khôi phục ngành nghề khảm bạc, dệt vải, chế tác đồ trang sức, thêu thổ cẩm… còn có nhiều con em của đồng bào Mông được theo học các lớp đào tạo về nghiệp vụ du lịch dịch vụ, kết hợp với công tác khuyến công dần đưa nghề này vào thành nghề chính có thu nhập, mở ra hướng đi mới cho ngành du lịch Sa Pa nói riêng và Lào Cai nói chung.

Một du khách đến từ nước Anh khi xem các nghệ nhân ở làng nghề Cát Cát chế tác đồ trang sức bằng bạc đã thốt lên rằng: "Tôi thấy sản phầm này bày bán ở nhiều nơi, nhưng để tận mắt nhìn quy trình sản xuất ra nó thì đây là lần đầu. Thật thú vị, tôi sẽ mua sản phẩm và chụp ảnh, quay phim về nước cho các bạn xem, chắc là người thân của tôi thích lắm. Họ sẽ "bắt" tôi dẫn trở lại Sa Pa cho mà xem". Quả thật, nghề đúc bạc hay đồng, nhôm là một trong những nghề thủ công truyền thống đã có từ lâu trên thế giới, nhưng làm bằng thủ công thì ở Sa Pa (Lào Cai) mới có. Quy trình chế tác bạc khá phức tạp gồm nhiều công đoạn: Trước hết họ cho nguyên liệu (bạc hoặc nhôm) vào nồi trên bễ đun đến khi bạc nóng chảy thì dát mỏng, dùng búa đập, rèn sao cho thanh bạc có kích cỡ hợp với ý định sản phẩm định chế tác, chạm khắc, tạo hoa văn và uốn tạo hình sản phẩm. Cuối cùng là bước đánh nhẵn, làm trắng và bóng. Sản phẩm chạm bạc ở Cát Cát khá phong phú và đa dạng, gồm nhiều chủng loại khác nhau, nhưng chủ yếu là đồ trang sức của phụ nữ: Vòng cổ, vòng tay, nhẫn…

Ở Tả Phìn, làng nghề được khôi phục mạnh mẽ bằng sự ra đời của HTX thêu dệt thổ cẩm của đồng bào Mông, Dao do Hội phụ nữ xã đứng ra đảm nhận, hoạt động ban đầu bằng quỹ hỗ trợ của tổ chức phi chính phủ nước ngoài thông qua chương trình giảm nghèo của Tỉnh hội Phụ nữ, sau này có sự quan tâm đào tạo nghề và hỗ trợ của công tác khuyên công. Sản phẩm thổ cẩm của người Dao Tả Phìn hiện nay khá đa dạng, với nhiều kiểu dáng và sắc màu. Những sản phẩm chính có thể nhắc đến là túi, khăn, ví đựng tiền, mũ, áo choàng, thắt lưng, vỏ gối ghế sofa, khăn trải bàn v.v... Quy trình sản xuất của sản phẩm thổ cẩm được đồng bào làm cây bông se sợ, dệt vải và nhuộm màu. Phương tiện chính là những khung cửi, nay được cải tiến cách điệu và có phần tự động hoá nhờ đầu tư của công tác khuyến công. Khi hình thành tấm vải rồi, họ thêu thêm nhiều hoạ tiết, hoa văn để cuối cùng tô điểm cho sản phẩm của mình bằng nhiệu vật liệu như bạc, nhôm, hạt cườm có tác dụng phát sáng và làm tôn lên vẻ đẹp rực rỡ sang trọng cho bộ y phục đầy bản sắc của dân tộc mình. Khi du lịch phát triển, cũng là lúc nghề thủ công của người Dao được du khách đánh giá cao bởi sức hấp dẫn rất riêng với những đường nét hoa văn, hoạ tiết vừa đơn giản, vừa giàu ý nghĩa và sức biểu cảm. Sức hấp dẫn của nó còn theo chân du khách đến với nhiều đất nước xa xôi, tạo nên một “thương hiệu”, một sản phẩm được ưu tiên lựa chọn, tìm mua của du khách nước ngoài khi có dịp đặt chân đến Sa Pa.

Cùng với sản phẩm bạc, đồng chạm khắc được bày bán ngày càng nhiều và phong phú về chủng loại ở Sa Pa và các điểm du lịch, sản phẩm thổ cẩm, mây tre đan và đồ gỗ lưu niệm, cao hơn nữa là hàng xuất khẩu không thể thiếu đối với khách du lịch và người tiêu dùng mỗi lần đặt chân đến Lào Cai. Hy vọng với chính sách khuyến công mạnh mẽ, trong thời gian tới Lào Cai sẽ có thêm những làng nghề gắn với du lịch và đồng bào có thể sống, làm giàu bằng chính nghề thủ công truyền thống dân tộc mình.

Trong những năm qua, lĩnh vực tiểu thủ công nghiệp và ngành du lịch của Lào Cai có tốc độ tăng trưởng khá cao và ổn định, đóng góp tích cực vào sự tăng trưởng GDP của tỉnh, thúc đẩy mạnh mẽ sự chuyển dịch cơ cấu theo hướng tăng dần tỷ trọng công nghiệp, du lịch trong cơ cấu kinh tế. Tỉnh cũng đã có Đề án phát triển công nghiệp – TTCN giai đoạn 2008-2010, đẩy mạnh khôi phục phát triển các nghề thủ công và các làng nghề truyền thống gắn với dịch vụ du lịch thông qua các chương trình khuyến công hàng năm, nhằm nâng tỷ lệ đóng góp của lĩnh vực này từ 30% GDP trở lên, thu hút thêm lao động và tạo việc làm có thu nhập cho đồng bào trong công cuộc xoa sối giảm nghèo và thúc đẩy nhanh hơn nữa tiến trình hiện đại hoá nông nghiệp nông thôn./.

Lục Văn Toán